Vergeving: wat is het en hoe vergeef je?

Het kan zomaar gebeuren: dat er iets voorvalt, waardoor je diep gekwetst bent. En dat je diegene die het kwetsuur veroorzaakte, tracht te vergeven; maar soms toch boosheid blijft voelen. Hoe kan dat? Bestaat er zoiets als vergeten en vergeven? Wat is vergeving en hoe vergeef je eigenlijk? Psychosociaal therapeut Marjo van Essen geeft antwoord.

Bekijk het artikel op de website van Elisabeth Magazine »

“Mensen krijgen soms bijna een schuldcomplex door het idee dat ze moeten vergeven, omdat het bijbels is. Maar de enige reden waarom we kunnen vergeven, is omdat we door God vergeven zijn. Het is eigenlijk bovennatuurlijk. Die vergeving is een gevolg van Zijn onvoorwaardelijke liefde voor ons. Die liefde is een geheim dat wij als mens nooit helemaal zullen begrijpen. Wij zijn Zijn beelddrager en dus zijn we geroepen om op Hem te lijken. Het doet heel veel met ons als we niet vergeven.”

Wat is de kracht van vergeving en wat gebeurt er als je niet kunt vergeven?

“Dan zullen we nooit verder groeien naar het beeld van Hem. Het doet ook echt wat met je identiteit. Negatieve gevolgen kunnen zijn, dat je in je wrok blijven hangen. Niet vergeven kan maken dat je gevangen blijft zitten in je eigen pijn met de ander. Je komt nooit los van elkaar. Het kan je zelfs weerhouden van open en onbevangen contacten met mensen.”

“Je blijft niet alleen gevangen zitten met een specifiek persoon; het weerhoudt je ook om onbevangen in het leven te staan en open contact te maken met andere mensen. Je kunt heel gemakkelijk ongezonde patronen ontwikkelen in het leggen van relaties. Het kan zijn dat je je afsluit voor mensen onder het mom van ‘Ik ben zo’n pijn gedaan, dat laat ik niet wéér gebeuren’. De herinnering aan de verwonding kan ook in relatie met iemand anders getriggerd worden. Je kunt je dan heel makkelijk afsluiten, wanneer je wordt herinnerd aan de persoon die iets heeft misdaan.”

Vergeten en vergeven

“Wat mensen heel moeilijk vinden van vergeving is, dat ze zijn grootgebracht met een aantal halve waarheden rond vergeving. De Nederlandse uitdrukking ‘Vergeten en vergeven’, bijvoorbeeld. Er staat in de Bijbel in Jeremia één tekst waarin staat ‘Ik zal de zonden vergeven en ik zal ze niet meer herinneren.’ Maar dat slaat eigenlijk alleen op God.”

“Vergeten en vergeven is een kwaliteit van God, die wij niet hebben. Ik denk dat het ook niet goed is voor je. Stel, wij vergeten wat ons is aangedaan, dan zouden we dus zo wéér door iemand mishandeld kunnen worden… Dan zouden bij wijze van spreke ons huis nog steeds niet afsluiten en kan een volgende dief zo weer naar binnen lopen. Het is voor ons mensen dus eigenlijk heel goed dat we wel vergeven, maar dat we niet altijd vergeten.”

“Het is bovendien biologisch onmogelijk, want zo zit ons geheugen niet in elkaar. Eigenlijk is het ook een bescherming, dat we op onze hoede mogen zijn voor mensen die niet te vertrouwen zijn. Of mensen die misbruik van ons hebben gemaakt. Het is dus heel goed dat we dat niet vergeten. Maar vergeten is iets anders dan wanneer we mensen een nieuwe kans gegeven, wanneer zij vergeving hebben gevraagd, berouw hebben getoond en wanneer er verzoening heeft plaatsgevonden.”

Niet meer boos zijn

“Soms hebben mensen ook het idee dat ze niet meer boos zijn, wanneer ze proberen te vergeven. Maar wanneer je probeert te vergeven, dan heb je het juist nodig dat je heel goed beseft wat iemand je heeft aangedaan. Dat het dus heel belangrijk is dat je weet wat je pijn en verdriet is. Het is belangrijk dat je jezelf en dat wat je is aangedaan serieus neemt. Dat zowel verdriet als boosheid er mogen zijn. Dat vergeving niet lichtvaardig is, maar doordacht. Wanneer mensen te snel vergeven, bestaat het gevaar dat mensen zichzelf niet meer serieus nemen. En hun pijn dus ook niet. Als je pijn vergelijkt met een serieuze wond, en je zou daar alleen een pleister overheen plakken, dan komt het niet goed. Het is nodig om te kijken: wat is er nodig voor genezing van deze wond?’

Verzoening en vergeving

“Er zijn twee soorten vergeving. Er is een vergeving, waarbij iemand je vergeving heeft gevraagd. Dan kan er verzoening plaatsvinden. Maar de persoon die jou iets heeft aangedaan is niet altijd meer in je leven. Soms kunnen mensen zelfs al overleden zijn. Je kunt het dan nooit meer in levende lijve goedmaken. Maar het mooie vind ik dat we als christenen het kruis hebben en kunnen zeggen: aan het kruis is Jezus gestorven, niet alleen voor mijn zonden maar ook voor mijn wonden. Ook de pijn die ik heb opgelopen door anderen, daar is Jezus voor gestorven. Ook die pijn mag ik bij het kruis leggen. Dat is een veilige plek. Zodat, ook als die andere persoon niet meer kan of niet meer wil vergeven, dat je zelf wel vrijgesteld kunt worden van die pijn. Dat kan iemand zelf doen.”

Wat is vergeving en hoe kun je vergeven?

“Vergeving is een proces, dat bestaat uit drie stappen: bewustwording, voelen en loslaten. De eerste stap is weten: wat is me aangedaan? Je mag ook echt voelen wat er gebeurd is. Je hoeft het niet alleen benoemen, maar mag het ook voelen en God toelaten bij die wond.”

Loslaten

Het is vervolgens belangrijk om uit te spreken dat je het los wilt laten. Soms helpt het om dat te doen waar iemand bij is als getuige. Voor sommigen is dat een pastoraal werker, voor anderen een predikant of psycholoog. Sommige mensen vinden het fijn om het tastbaar te maken of het op te schrijven. Er zijn veel manieren om vergeving vorm te geven, maar het belangrijkste is: wat gebeurt er in mijn hart? Hoe kun je inderdaad die pijn op hartniveau aan Jezus geven? Sommigen doen dat door een kruisje in huis of leggen de Bijbel neer als symbool. Om als het ware ook symbolisch uit te spreken: dit is me aangedaan, maar ik ben bereid om dit los te laten. Voor sommigen is zelfs het uitspreken ervan al best heftig. Omdat sommige mensen denken dat als ik deze persoon vergeef, dan is wat hij gedaan heeft een soort rechtvaardiging. Dan zou hij zijn straf ontlopen. Maar door je pijn aan God te geven, kun je ook tegen Hem zeggen: U bent mijn rechter. Ik wil loslaten dat ik iets te zeggen heb over deze persoon.”

Pijn bij oude wonden

“Vergeving is als een ui met al die lagen: wat iemand heeft misdaan heeft vaak veel verschillende kanten. Ik heb wel eens iemand gesproken die geen kinderen meer kon krijgen als gevolg van iemands’ actie. Dan is het niet alleen kinderloos zijn, wat pijn doet; maar blijft die pijn ook in de periode daarna getriggerd worden. Wanneer vrienden kinderen krijgen, bijvoorbeeld. Dan wordt je weer geconfronteerd met het verlies. Dus ook de gevolgen van die ene actie hebben dan opnieuw weer die aandacht nodig.”

Gevolgen

“Dat je die pijn dan opnieuw voelt, wil niet zeggen dat je niet hebt vergeven. Wél dat sommige dingen ook echt een vervolg kunnen hebben. Als iemand iets per ongeluk kapot maakt, dan kun je het vergeven. Een kapotte vaas zal waarschijnlijk niet iets zijn waar je jarenlang mee rondloopt. Maar er zijn best wel incidenten met langdurige gevolgen. Het huis waar wij wonen, bijvoorbeeld. Daar is bij de vorige bewoner overdag een keer ingebroken. Die vrouw is in een depressie geraakt en voelde zich niet meer veilig. Het hele huis werd van top tot teen beveiligd. Uiteindelijk zijn ze gewoon verhuisd. Zo had één inbraak geweldige gevolgen. Zo kan één situatie op verschillende gebieden impact hebben. Ik denk dat mensen dat zich soms niet realiseren. Dat wanneer ze opnieuw boosheid voelen denken: ik heb het niet goed gedaan, ik heb niet vergeven… Sommige mensen zijn ook zo opgevoed met het idee dat boosheid niet bij een christen hoort.”

Wat ligt er onder boosheid?

“Maar vaak ligt daar iets onder die boosheid. Komt mijn verdriet weer boven? Boosheid kan heel rechtvaardig zijn als het gaat om onrecht. Daar mag je terecht boos over zijn, maar je mag ook het oordeel verder aan God overlaten. Dus als die boosheid jou in zijn greep houdt, niet alleen over deze persoon; maar ook over allerlei andere mensen die je tegenkomt.. dan is het een signaal om te kijken wat er is aangetast. Je vrijheid? Veiligheid? Een incident kan verschillende invalshoeken hebben om te genezen. Daar is vergeving een onderdeel van. Voor sommige situaties zul je, net als bij een verwonding aan je lichaam, fysiotherapie nodig hebben om weer goed te kunnen bewegen. Zo kan ook bij een gevolg van iets wat iemand je heeft aangedaan een psycholoog, pastoraal medewerker of maatschappelijk werk helpen.”

Tips voor vergeving:

• Anderen vergeven begint met het besef: waar ben ík voor vergeven? Er is een gelijkenis over de onbarmhartige knecht (Mattheus 18:21-35). Die man heeft schulden, die hij niet kan betalen. Dan wordt hij in de gevangenis gezet en wil de schuldeiser de man met zijn vrouw en kinderen en alles wat hij bezit verkopen om de schuld in te lossen. De man smeekt om genade. De schuldeiser geeft toe en laat hem vrij. Eenmaal vrijgelaten komt de knecht een andere knecht tegen, die hém nog geld verschuldigd is. Hij pakt hem vast en roept dat de man hem geld verschuldigd is. De man smeekt om genade, maar hij krijgt het niet. Dan laat de knecht hem gevangen zetten tot zijn schulden zijn kwijtgescholden. 

Het besef waar wij allemaal voor vergeven zijn, dat maakt ruimte. Het geeft ook dat we de kracht van vergeving in ons eigen leven mogen inzetten. Dat vind ik een groot geheim.
• “Vergeving dat is wrok loslaten. Dat slaat op een proces, wat ik eerder al zei. Dat vond ik zelf een eyeopener. Je geeft daarmee je recht op wraak op, en je aanspraak om het iemand nog eventjes duidelijk te zeggen. “

Marjo van Essen is psychosociaal therapeut bij Praktijk de Crux en cursusleider bij Journey Nederland. Dit artikel is geschreven voor Elisabeth Magazine (2022, editie 6) over loslaten.